ԳՈՐԾՔ ԱՌԱՔԵԼՈՑ 13
1 Քանի մը մարգարէներ ու վարդապետներ կային Անտիոք եղող եկեղեցիին մէջ.- Բառնաբաս, Շմաւոն՝ որ Նիգեր կը կոչուէր, Ղուկիոս Կիւրենացին, Մանայէն՝ Հերովդէս չորրորդապետին սննդակիցը, եւ Սօղոս:
Among [the people in] the congregation at Antioch there were (prophets/those who spoke messages from God) and those who taught [people about Jesus. They were] Barnabas; Simeon, who was also called Niger/Blackman; Lucius, from Cyrene [city]; Manaen, who had grown up with [King] Herod [Antipas]; and Saul.
2 Մինչ անոնք Տէրոջ պաշտօն կը կատարէին ու ծոմ կը պահէին, Սուրբ Հոգին ըսաւ. «Զատեցէ՛ք ինծի Բառնաբասը եւ Սօղոսը՝ այն գործին համար, որուն ես կանչած եմ զանոնք»:
While they were worshipping the Lord and fasting, the Holy Spirit said [to them], “Appoint Barnabas and Saul to [serve] me and to [go and do] the work that I have chosen them [to do]!”
3 Ուստի՝ ծոմ պահելով ու աղօթելով՝ ձեռք դրին անոնց վրայ եւ ուղարկեցին:
So they continued (to fast/to abstain from eating food) and pray. Then having put their hands on Barnabas and Saul and [praying that God would help them], they sent them off [to do what the Holy Spirit had commanded].
4 Անոնք ալ Սուրբ Հոգիէն ղրկուած՝ Սելեւկիա իջան, եւ անկէ նաւարկեցին դէպի Կիպրոս:
Barnabas and Saul, guided by the Holy Spirit, went down [from Antioch] to Seleucia [port]. From there they went by ship to Salamis [port on Cyprus Island].
5 Հասնելով Սաղամինա՝ կը հռչակէին Աստուծոյ խօսքը Հրեաներու ժողովարաններուն մէջ. Յովհաննէս ալ կը սպասաւորէր իրենց:
While they were in Salamis, [they went] to the Jewish meeting places. There they proclaimed the message from God [about Jesus]. John [Mark went with them and] was helping them.
6 Շրջելով այդ (ամբողջ) կղզին մինչեւ Պափոս՝ գտան մոգ մը, Հրեայ սուտ մարգարէ մը, որուն անունը Բարեյեսու էր.
[The three of] them went across the entire island to Paphos [city]. There they met a magician whose name was Bar-Jesus. He was a Jew who falsely [claimed] (to be a prophet/to speak messages from God).
7 ան փոխ-հիւպատոսին հետ էր, որ կը կոչուէր Սերգիոս Պօղոս, խելացի մարդ մը: Ասիկա՝ կանչելով Բառնաբասը եւ Սօղոսը՝ ուզեց լսել Աստուծոյ խօսքը:
He often accompanied the governor [of the island], Sergius Paulus, who was an intelligent man. The governor sent [someone] to ask Barnabas and Saul to come to him, because he wanted to hear God’s message. [So Barnabas and Saul came and told him about Jesus].
8 Սակայն անոնց ընդդիմացաւ Եղիմաս մոգը (որովհետեւ ա՛յսպէս կը թարգմանուի անոր անունը), որ կը ջանար խոտորեցնել փոխ-հիւպատոսը հաւատքէն:
However, the magician, whose name was Elymas [in the Greek language], was opposing them. He repeatedly tried to persuade the governor not to believe [in Jesus].
9 Բայց Սօղոս, որ Պօղոս ալ կը կոչուի, Սուրբ Հոգիով լեցուած՝ ակնապիշ նայեցաւ անոր
Then Saul, who now called himself Paul, empowered by the Holy Spirit, looked intently at the magician and said,
10 ու ըսաւ. «Ո՛վ ամէն նենգութեամբ եւ ամէն չարագործութեամբ լեցուն Չարախօսի՛ որդի, թշնամի ամբողջ արդարութեան, պիտի չդադրի՞ս խեղաթիւրելէ Տէրոջ ուղիղ ճամբաները:
“You [(sg)] are serving the devil and you oppose everything that is good! You are always lying [to people] and doing [other] evil things to them. (You must stop saying that the truth about the Lord [God is a lot of lies!]/When will you stop changing what is true about the Lord [God and saying] what is not true about him?) [RHQ]
11 Ահա՛ հիմա Տէրոջ ձեռքը քու վրադ է. կոյր պիտի ըլլաս եւ ատեն մը պիտի չտեսնես արեւը»: Անմի՛ջապէս մթութիւն ու խաւար իջաւ անոր վրայ, եւ շրջելով մէկը կը փնտռէր՝ որ ձեռքէն բռնելով տանէր զինք:
Right now the Lord [God] [MTY] is going to punish you! You will become blind and not [even] be able to see light for [some] time.” At once he became [blind, as though he was] in a dark mist, and he groped about, searching for someone [to hold him by the] hand and lead him.
12 Այն ատեն փոխ-հիւպատոսը հաւատաց՝ երբ տեսաւ կատարուածը, մեծապէս ապշելով Տէրոջ ուսուցումին վրայ:
When the governor saw what had happened [to Elymas], he believed [in the Lord Jesus]. He was amazed by [what Paul and Barnabas] were teaching about the Lord [Jesus].
13 Պօղոս եւ իր ընկերակիցները նաւարկեցին Պափոսէն, ու գացին Պամփիւլիայի Պերգէն. բայց Յովհաննէս՝ զատուելով անոնցմէ՝ վերադարձաւ Երուսաղէմ:
[After that], Paul and the two men with him went by ship from Paphos to Perga [port] in Pamphylia [province. At Perga] John [Mark] left them and returned to [his home in] Jerusalem.
14 Անոնք ալ գացին Պերգէէն եւ հասան Պիսիդիայի Անտիոքը, ու Շաբաթ օրը մտնելով ժողովարանը՝ նստան:
Then Paul and Barnabas traveled [by land] from Perga, and arrived in Antioch [city] near Pisidia [district in Galatia province]. (On the Sabbath/On the Jewish rest day) they entered the synagogue/the Jewish meeting place and sat down.
15 Օրէնքին եւ Մարգարէներուն կարդացուելէն ետք՝ ժողովարանին պետերը մարդ ղրկեցին իրենց ու ըսին. «Մարդի՛կ եղբայրներ, եթէ դուք յորդորական խօսք մը ունիք ժողովուրդին՝ ըսէ՛ք»:
[Someone] read [aloud] from what [Moses had written. Then someone read from what the other] prophets [had written] [MTY]. Then the leaders of the Jewish meeting place gave [someone this] note [to take] to Paul and Barnabas: “Fellow Jews, if [one of] you wants to speak to the people [here] to encourage them, please speak [to us(exc) now].”
16 Ուստի Պօղոս կանգնեցաւ, եւ շարժելով ձեռքը՝ ըսաւ. «Իսրայելացի՛ մարդիկ, ու դո՛ւք՝ որ կը վախնաք Աստուծմէ, մտի՛կ ըրէք:
So Paul stood up and motioned with his right hand [so that the people would listen to him]. Then he said, “Fellow Israelis and you [non-Jewish people] who [also] worship God, [please] listen [to me]!
17 Այս ժողովուրդին՝ Իսրայէլի Աստուածը ընտրեց մեր հայրերը, բարձրացուց ժողովուրդը՝ երբ անոնք պանդխտացած էին Եգիպտոսի երկրին մէջ, եւ զօրաւոր բազուկով դուրս հանեց զանոնք:
God, whom we [(inc)] Israelis worship, chose our ancestors [to be his people], and he caused them to become very numerous while they were foreigners living in Egypt. [Then after many years], God helped them [MTY] powerfully and led them out of there.
18 Գրեթէ քառասուն տարի կերակրեց զանոնք անապատին մէջ:
[Even though they repeatedly disobeyed him, he] cared for them for about 40 years [while they were] in the desert.
19 Քանանի երկրին մէջ, բնաջնջելով եօթը ազգ, անոնց երկիրը տուաւ իրենց՝ որ ժառանգեն:
He [enabled the Israelis] to conquer seven tribal groups [who were then living] in Canaan [region], and he gave their land to us Israelis for us to possess.
20 Անկէ ետք՝ գրեթէ չորս հարիւր յիսուն տարի՝ դատաւորներ տուաւ իրենց, մինչեւ Սամուէլ մարգարէն:
[Our ancestors began to possess Canaan] about 450 years after [their ancestors had arrived in Egypt].” Acts 13:20b-22 “After that, God appointed leaders [to rule the Israeli people. Those leaders continued to rule our people] until the time when the prophet Samuel [ruled them].
21 Յետոյ թագաւոր ուզեցին, եւ Աստուած տուաւ իրենց Կիսի որդին՝ Սաւուղը, Բենիամինի տոհմէն մարդ մը, քառասուն տարի:
Then, [while Samuel was still their leader], the people demanded that he [appoint] a king [to rule them. So] God appointed Saul, the son of Kish, from the tribe of Benjamin, [to be their king]. He [ruled them] for 40 years.
22 Երբ պաշտօնէ հեռացուց զայն, Դաւիթը նշանակեց իրենց վրայ իբր թագաւոր, որուն մասին վկայելով՝ ըսաւ. «Յեսսէի որդին՝ Դաւիթը գտայ, իմ սիրտիս համաձայն մարդ մը, որ պիտի գործադրէ իմ ամբողջ կամքս»:
After God had rejected Saul [from being king], he appointed David to be their king. God said about him, ‘I have observed that David, son of Jesse, is exactly the kind of man that I desire [IDM]. He will do [everything that] I want [him to do].’”
23 Ասո՛ր զարմէն Աստուած՝ իր խոստումին համաձայն՝ հանեց Իսրայէլի Փրկիչ մը, Յիսուսը:
“From [among] David’s descendants, God brought one of them, Jesus, to [us] Israeli people to save us, just like he had told [David and our other ancestors] that he would do.
24 Դեռ ան չեկած, Յովհաննէս նախապէս քարոզեց ապաշխարութեան մկրտութիւնը՝ Իսրայէլի ամբողջ ժողովուրդին:
Before Jesus began his work, John [the Baptizer] preached to all of our Israeli people [who came to him. He told them] that they should turn away from their sinful behavior [and ask God to forgive them. Then he] would baptize them.
25 Երբ Յովհաննէս կը լրացնէր իր ընթացքը՝ ըսաւ. “Ո՞վ կը կարծէք՝ թէ եմ. ես Քրիստոսը չեմ, հապա ահա՛ իմ ետեւէս կու գայ մէկը՝ որուն ոտքերուն կօշիկները քակելու արժանի չեմ”:
When John was about to finish the work [that God gave him to do], he frequently said [to the people], ‘Do you think [RHQ] that I am [the Messiah whom God promised to send]? No, I am not. But listen! The Messiah will [soon] come. [He is so much greater than I am that] I am not [even] important enough to be his slave [MET].’”
26 Մարդի՛կ եղբայրներ, Աբրահամի ցեղին որդինե՛ր, այս փրկութեան խօսքը ղրկուեցաւ ձեզի՛, եւ անոնց՝ որ ձեր մէջ աստուածավախ են:
“Fellow Israelis, you who are descendants of Abraham, and [you non-Jewish people who] also worship God, [please listen! It is] to [all of] us that [God] has sent the message about [how he] saves people.
27 Քանի որ Երուսաղէմ բնակողները եւ անոնց պետերը՝ ո՛չ զայն ճանչցան, ո՛չ ալ մարգարէներուն ձայները՝ որոնք կը կարդացուին ամէն Շաբաթ օր. բայց իրագործեցին գրուածները՝ դատելով զայն:
The people who were living in Jerusalem and their rulers did not realize that this man [Jesus was the one whom God had sent to save them]. Although messages from [MTY] the prophets have been read [aloud] {someone has read [aloud] messages from [MTY] the prophets} every (Sabbath/Jewish day of rest), they did not understand [what the prophets wrote about the Messiah. So] the [Jewish leaders] condemned Jesus [to die], which was just like the prophets predicted.
28 Թէպէտ չգտան մահուան արժանի պատճառ մը, խնդրեցին Պիղատոսէն՝ որ ան սպաննուի:
[Many people accused Jesus of doing wicked things], but they could not prove that he had done anything for which he deserved to die. They insistently asked Pilate [the governor] to command that Jesus be executed {to command soldiers to execute Jesus}. [So Pilate did what they asked him to do].
29 Երբ գործադրեցին ամէն ինչ որ գրուած էր անոր մասին, վար իջեցնելով փայտէն՝ դրին գերեզմանի մը մէջ:
They did [to Jesus] all the things that [the prophets long ago had] written [that people would do to] him. [They killed Jesus by nailing him to a cross. Then] his body was taken {[some people took] his body} down from the cross and placed it in a tomb.
30 Բայց Աստուած մեռելներէն յարուցանեց զայն:
However, God (raised him from the dead/caused him to live again after he had died)
31 Ան շատ օրեր երեւցաւ անոնց՝ որ Գալիլեայէն Երուսաղէմ ելեր էին իրեն հետ. անոնք են հիմա իր վկաները ժողովուրդին առջեւ:
and for many days he [repeatedly] appeared to [his followers] who had come along with him from Galilee [province] to Jerusalem. Those [who saw him] are telling the [Jewish] people about him now.”
32 Մե՛նք ալ կ՚աւետենք ձեզի այն խոստումը՝ որ եղած էր հայրերուն.
“[Right] now we [two] are proclaiming to you this good message. We want to tell you that God has fulfilled what he promised to [our Jewish] ancestors!
33 Աստուած իրագործեց զայն մեզի համար՝ որ անոնց զաւակներն ենք, յարուցանելով Յիսուսը՝ ինչպէս գրուած ալ է երկրորդ Սաղմոսին մէջ. “Դուն իմ Որդիս ես, ա՛յսօր ծնայ քեզ”:
He has now done that for us [(inc) who are] their descendants, [and also for you who are not Jews], by causing Jesus to live again. That is just like what [David] wrote in the second Psalm that [God said when he was sending his Son], You [(sg)] are my Son; Today I have shown everyone [that I really am] your Father.
34 Ան սա՛ կ՚ըսէ զինք մեռելներէն յարուցանելու մասին՝ որ անգա՛մ մըն ալ ապականութեան չվերադառնայ. “Ձեզի պիտի տամ Դաւիթի մնայուն կարեկցութիւնները”:
[God] has (raised [the Messiah] from the dead/caused [the Messiah] to live again after he had died) and will never let him die again. [Concerning that, God] said [to our Jewish ancestors], ‘I will surely help you, as I [promised] David [that I would do].’
35 Այս մասին ուրիշ Սաղմոսի մը մէջ ալ կ՚ըսէ. “Պիտի չթոյլատրես որ քու Սուրբդ ապականութիւն տեսնէ”:
So [in writing] another [Psalm, David] said this [to God about the Messiah]: ‘Because I am devoted to you and always obey [you, when I die] you [(sg)] will not let my body decay.’
36 Որովհետեւ Դաւիթ ննջեց՝ Աստուծոյ ծրագիրով սպասաւորելէ ետք իր սերունդին, դրուեցաւ իր հայրերուն քով եւ ապականութիւն տեսաւ:
While David was living, he did what God wanted him to do. And when he died [EUP], his [body] was buried, [as] his ancestors’ [bodies had been buried], and his body decayed. [So he could not have been speaking about himself in this Psalm].
37 Բայց ա՛ն՝ որ Աստուած յարուցանեց, ապականութիւն չտեսաւ:
[Instead, he was speaking about Jesus. Jesus also died], but God (raised him from the dead/caused him to live again), and [therefore] his body did not decay.”
38 Ուրեմն գիտցէ՛ք, մարդի՛կ եղբայրներ, թէ ասո՛ր միջոցով մեղքերու ներում կը հռչակուի ձեզի,
“Therefore, [my] fellow Israelis [and other friends], it is important for you to know that [we(exc)] are declaring to you [that God] can forgive you for your sins as a result of [what] Jesus [has done]. Because of [what] Jesus [has done], [God] considers that everyone who believes [in Jesus] is no longer guilty (OR, the record has been erased {[God] has erased the record}) concerning everything that they [have done that displeased God. But] when [God] does [that for you], it is not as a result of [your obeying] the laws [that] Moses [wrote].
39 եւ թէ իրմո՛վ ամէն հաւատացեալ կ՚արդարանայ այն բոլոր բաներէն՝ որոնցմէ չկրցաք արդարանալ Մովսէսի Օրէնքով:
40 Ուրեմն զգուշացէ՛ք, որպէսզի ձեզի չպատահի՝՝ ի՛նչ որ ըսուած է Մարգարէներուն մէջ.
Therefore be careful that [God] does not judge you [MTY], as one of the prophets said [MTY] that God would do!
41 “Տեսէ՛ք, արհամարհողներ, եւ զարմացէ՛ք ու ոչնչացէ՛ք. որովհետեւ պիտի կատարեմ արարք մը՝ ձեր օրերուն մէջ, այնպիսի արարք մը, որ եթէ մէկը պատմէ ձեզի՝ պիտի չհաւատաք”»:
[The prophet wrote that God said], You who ridicule [me], you will [certainly] be astonished [when you see what I am doing], and [then] you will be destroyed. You will be astonished because I will do something [terrible to you] while you are living. You would not believe [that I would do that] even though someone told you!”
42 Երբ անկէ դուրս ելան՝ կ՚աղաչէին, որ հետեւեալ Շաբաթ ալ քարոզեն իրենց նոյն խօսքերը:
After Paul [finished speaking], while he and Barnabas were leaving the Jewish meeting place, [many of] the people there repeatedly requested that on the next (Sabbath/Jewish day of rest) [the two of them] should speak to them [again] about those things [that Paul had just told them].
43 Երբ ժողովուրդը արձակուեցաւ, Հրեաներէն եւ բարեպաշտ նորահաւատներէն շատեր հետեւեցան Պօղոսի ու Բառնաբասի, որոնք կը խօսէին անոնց հետ եւ կը յորդորէին զանոնք, որ յարատեւեն Աստուծոյ շնորհքին մէջ:
After they began to leave [that meeting], many [of them] went along with Paul and Barnabas. They consisted of Jews and also of non-Jews who had accepted the things that the Jews believe. Paul and Barnabas continued talking to them, and were urging them to continue [believing the message that] God kindly [forgives people’s sins because of what Jesus did].
44 Հետեւեալ Շաբաթ օրը, գրեթէ ամբողջ քաղաքը հաւաքուեցաւ՝ լսելու Աստուծոյ խօսքը:
On the next Jewish rest day, most of the [people in Antioch came to] the Jewish meeting place to hear [Paul and Barnabas] speak about the Lord [Jesus].
45 Իսկ Հրեաները՝ երբ տեսան բազմութիւնները՝ լեցուեցան նախանձով, ու դէմ կը խօսէին Պօղոսի ըսածներուն՝ հակաճառելով եւ հայհոյելով:
But [the leaders of] [SYN] the Jews became extremely jealous, because they saw that large crowds of [non-Jewish people were coming to hear Paul and Barnabas. So] they began to contradict the things that Paul was saying [and also] to insult [him].
46 Ուստի Պօղոս ու Բառնաբաս համարձակելով ըսին. «Հարկ էր որ Աստուծոյ խօսքը քարոզուէր նախ ձեզի՛. բայց քանի որ կը վանէք զայն ձեզմէ, եւ դուք ձեզ արժանի չէք սեպեր յաւիտենական կեանքի, ահա՛ մենք կը դառնանք հեթանոսներուն: (aiōnios g166)
Then, speaking very boldly, Paul and Barnabas said [to those Jewish leaders], “[We two] had to speak the message from God [about Jesus] to you [Jews] first [before we proclaim it to non-Jews, because God commanded us to do that. But] you are rejecting God’s message. [By doing that], you have shown that you are not worthy (to have eternal life/to live eternally [with God]). [Therefore], we are leaving [you, and now we] will go to the non-Jewish people [to tell them the message from God]. (aiōnios g166)
47 Որովհետեւ Տէրը սա՛ պատուիրած է մեզի. “Քեզ իբր լոյս դրի հեթանոսներուն, որպէսզի դուն փրկութեան պատճառ ըլլաս՝ մինչեւ երկրի ծայրերը”»:
[We are doing that also] because the Lord [God] has commanded us [to do it]. He said to us, ‘I have appointed you [to reveal things about me] to non-Jewish people [MET] that will be [like] a light to them. [I have appointed] you to tell people everywhere [MTY] in the world [about the one who came] to save [them].’”
48 Լսելով ասիկա՝ հեթանոսները կ՚ուրախանային ու կը փառաւորէին Աստուծոյ խօսքը, եւ անոնք որ սահմանուած էին յաւիտենական կեանքին՝ հաւատացին: (aiōnios g166)
While the non-Jewish people were listening [to those words], they began to rejoice, and they repeatedly said that the message about the Lord [Jesus] was wonderful. And all of the non-Jewish people whom [God] had chosen (to have eternal [life/to live eternally with God]) believed [the message about the Lord Jesus]. (aiōnios g166)
49 Տէրոջ խօսքը կը տարածուէր ամբողջ երկրամասին մէջ:
[At that time, many of the believers] traveled around throughout that region. As they did that, they were proclaiming the message about the Lord [Jesus] [MTY].
50 Բայց Հրեաները գրգռեցին բարեպաշտ եւ մեծայարգ կիներն ու քաղաքին գլխաւորները, եւ Պօղոսի ու Բառնաբասի դէմ հալածանք հանելով՝ իրենց հողամասէն դուրս դրին զանոնք:
However, [some leaders of] [SYN] the Jews incited the most important men in the city, and [some] important/influential women who had accepted what the Jews believe, to oppose [Paul and Barnabas. So those non-Jewish people] incited [other people also] to persecute Paul and Barnabas. As a result they expelled the two men from their region.
51 Անոնք ալ՝ իրենց ոտքերուն փոշին թօթուելով անոնց դէմ՝ գացին Իկոնիոն.
So, [as the two apostles were leaving, they] shook the dust from their feet [to show those Jewish leaders that God had rejected them and would punish them. They left Antioch] and went to Iconium [city].
52 իսկ աշակերտները լեցուած էին ուրախութեամբ եւ Սուրբ Հոգիով՝՝:
Meanwhile, the believers [in Antioch] continued to rejoice greatly, and they continued to be completely controlled by the Holy Spirit.
