Sprueche 24

1 Verlange nicht nach Boshaften! Trag kein Gelüst, mit ihnen zu verkehren!

Nie zazdrość złym ludziom ani nie pragnij z nimi przebywać;

2 Denn nur Gewalttat sinnt ihr Herz, und Unheil reden ihre Lippen.

Ich serce bowiem obmyśla przemoc, a ich wargi mówią o krzywdzie.

3 Durch Weisheit wird allein ein Haus erbaut, und durch verständig Wesen wird es fest gegründet.

Dom buduje się mądrością, a umacnia się rozumem.

4 Durch Einsicht füllen sich die Kammern mit seltener und wohlverdienter Habe.

Dzięki wiedzy komory będą napełnione wszelkimi kosztownymi i przyjemnymi bogactwami.

5 Ein weiser Mann ist mächtig, ein Kluger voller Kraft.

Mądry człowiek jest silny, a mąż, który ma wiedzę, dodaje siły.

6 Mit Kunst fuhrst glücklich du den Krieg; der Sieg ist da, wo viele Ratgeber.

Bo dzięki mądrej radzie poprowadzisz wojnę, a mnóstwo doradców [da ci] wybawienie.

7 Dem Toren ist die Weisheit unerreichbar; er fragt nicht auf dem Markt danach.

Mądrość jest dla głupca zbyt wzniosła; nie otwiera ust swoich w bramie.

8 Wer Schlechtigkeit zu tun sich vornimmt, den heißt man einen abgefeimten Schurken.

Kto knuje zło, będzie zwany złośliwym.

9 Das Dichten und das Trachten eines Toren ist das Laster, und das des Spötters sind Abscheulichkeiten.

Obmyślanie głupoty [jest] grzechem, a szyderca budzi odrazę w ludziach.

10 Wenn du dich schlaff an schlimmen Tagen zeigst, wird deine Kraft sich mindern.

Jeśli w dniu ucisku ustaniesz, twoja siła jest słaba.

11 Die man zum Tode führt, die suche zu befreien; verlaß nicht, die man führt zur Hinrichtung hinaus!

[Jeśli] odmówisz ratunku prowadzonym na śmierć i tym, którzy idą na stracenie;

12 Denn, wenn du sagst: "Wir haben's nicht gekonnt", durchschaut's nicht der, der alle Herzen wägt, und wird's nicht inne, der auf deine Seele achtet? Wird nicht dem Mann nach seinem Tun vergolten?

Jeśli powiesz: Nie wiedzieliśmy o tym; czy ten, który waży serca, nie rozumie? A ten, który strzeże twojej duszy, nie pozna? I czy nie odda człowiekowi według jego uczynków?

13 Mein Sohn iß Honig! Er ist gut. Und Honigseim! Süß ist er deinem Gaumen.

Synu mój, jedz miód, bo jest dobry, i plaster miodu słodki dla twojego podniebienia.

14 So schätze auch die Weisheit ein für deine Seele! Wenn du sie findest, gibt es eine Zukunft, und deine Hoffnung wird nicht mehr zuschanden.

Tak [będzie] poznanie mądrości dla twojej duszy; jeśli ją znajdziesz, będzie nagroda, a twoja nadzieja nie będzie zawiedziona.

15 Belaure, Frevler, nicht des Frommen Ruhestätte! Dir soll es nicht gelingen, seine Lagerstätte zu zerstören.

Nie czyhaj, niegodziwcze, przed mieszkaniem sprawiedliwego, nie burz miejsca jego odpoczynku;

16 Denn fällt auch siebenmal der Fromme, steht er doch immer wieder auf; die Frevler aber sinken in das Unglück.

Bo sprawiedliwy upada siedem razy, jednak znowu powstaje; a niegodziwi popadną w nieszczęście.

17 Nicht juble über deines Feindes Fall, und über seinen Sturz frohlocke nicht dein Herz!

Nie ciesz się, gdy twój nieprzyjaciel upadnie, i niech twoje serce się nie raduje, gdy się potknie;

18 Sonst sieht mit Mißbehagen es der Herr und wendet seinen Zorn von jenem.

Aby PAN tego nie widział i nie uznał za zło, i nie odwrócił od niego swojego gniewu.

19 Erhitze dich nicht über Bösewichte! Ereifere dich nicht über Frevler!

Nie gniewaj się z powodu złoczyńców ani nie zazdrość niegodziwym;

20 Denn keine Zukunft hat der Böse; des Bösewichtes Leuchte wird erlöschen.

Bo zły nie otrzyma nagrody, pochodnia niegodziwych zostanie zgaszona.

21 Mein Sohn! Fürchte den Herrn und fürcht den König! Mit Aufrührern verkehre nicht!

Synu mój, bój się PANA i króla, a nie przestawaj z chwiejnymi;

22 Denn plötzlich kommt ihr Unheil, und dem Mißgeschicke, das von beiden kommt, wer weiß ihm zu begegnen?

Bo ich nieszczęście nastąpi nagle, a któż zna upadek obydwóch?

23 Auch das sind Aussprüche von Weisen: Bei Gericht Parteilichkeit: ein übel Ding.

I to też [należy] do mądrych. Niedobrze jest mieć wzgląd na osobę w sądzie.

24 Wer zu dem Schuldigen spricht: "Du bist im Recht", ja, den verwünschen Völker und verfluchen Nationen.

Kto mówi niegodziwemu: Jesteś sprawiedliwy, tego będą ludzie przeklinać, a narody będą się nim brzydzić.

25 Doch denen, die gebührend strafen, ergeht es wohl, und über sie kommt Glück und Segen.

A ci, którzy [go] strofują, będą szczęśliwi i przyjdzie na nich obfite błogosławieństwo.

26 Die Lippen schließt, wer immer rechte Antwort gibt.

Pocałują wargi tego, który daje słuszną odpowiedź.

27 Besorge draußen dein Geschäft! Bestell den Acker dir! Setz dein Gebäude gut instand!

Przygotuj swoją pracę na zewnątrz, a wykonuj ją na swoim polu, a potem buduj swój dom.

28 Sei gegen deinen Nächsten niemals Zeuge ohne Grund! Täusch mit den Lippen nicht!

Nie bądź bez powodu świadkiem przeciw swemu bliźniemu ani nie oszukuj swymi wargami.

29 Sprich nicht: "So wie er mir getan, so will auch ich ihm tun; ich will dem Mann nach seinem Tun vergelten!"

Nie mów: Zrobię mu, jak on mi zrobił, oddam temu człowiekowi według jego uczynku.

30 Den Acker eines faulen Mannes habe ich betrachtet, den Weinberg eines unverständigen Menschen.

Szedłem koło pola leniwego i koło winnicy nierozumnego;

31 Da war er ganz in Wicken aufgegangen; das Unkraut deckte seine Fläche, und seine Steinmauer war eingerissen.

A oto wszystko zarosło cierniem, pokrzywy pokryły wszystko, a kamienny mur był zburzony.

32 Ich habe hingeschaut und es beherzigt; ich habe hingeblickt und eine Warnung mir daraus genommen.

Spojrzałem i rozważałem w sercu; obejrzałem i wyciągnąłem naukę.

33 "Ach noch ein wenig Schlaf, ein wenig Schlummer, ein wenig noch die Hände ineinander legen, um zu ruhen!"

Trochę snu, trochę drzemania, trochę założenia rąk, by odpocząć;

34 Schon kommt die Armut über dich gleich der des Strolches, und Mangel gleich dem eines Bettlers.

A twoje ubóstwo przyjdzie jak podróżny, a niedostatek – jak mąż uzbrojony.